☂ Σμύρνη μου αγαπημένη • Σπιτικά Σχολεία

Παράλληλα προς τα κοινοτικά, ενοριακά και ιδιωτικά σχολεία λειτουργούσαν σε κάθε ελληνική γειτονιά της Σμύρνης ένα ή δύο σπιτικά σχολεία. Τα ίδρυαν Ελληνίδες που με μικρό αντάλλαγμα, εργάζονταν με ζήλο και αφοσίωση να διδάξουν τα πρώτα γράμματα στα μικρά Ελληνόπουλα. Στα σχολεία αυτά παραδίδονταν μαθήματα έως και τη δεύτερη τάξη του δημοτικού. Στη Σμύρνη κάθε συνοικία κάθε γειτονιά, είχε και το σπιτικό σχολείο της. Απ’ τις αστικές συνοικίες του Αγίου Δημητρίου και της Αγίας Αικατερίνης ως τις λαϊκές του Άη Τρύφωνα και των Μορτακιών, ο περπατητής απ’ τα ψελλίσματα του αλφαβήτου θα διαπίστωνε χωρίς άλλη ειδοποίηση την ύπαρξή τους. Άλφααα, βήτααα, γάμααα… ήταν το τραγούδι, το πρώτο ψέλλισμα των μικρών τροφίμων. Ιδρυτές ή μάλλον ιδρύτριες, των σπιτικών σχολείων, ήταν, συνήθως, όψιμες κοπέλες που ατύχησαν στον έρωτα, που δεν πρόφτασαν να οσφρανθούν τους ονειρευτούς καρπούς του υμεναίου. Έτσι όλο το απόθεμα της στοργής, του ανικανοποίητου μητρικού φίλτρου, που μέσα τους σπαρταρούσε, έπρεπε να διοχετευτεί κάπου. Και αυτό το κάπου τους ωθούσε στην ίδρυση των σπιτικών σχολείων.




Ελληνικά Σχολεία Προαστίων


Δεν υπερτερούσε μόνο στην κυρίως πόλη της Σμύρνης η εκπαίδευση, αλλά και στα προάστια η υπεροχή του ήταν καταφανής. Στον Κουκλουτζά οι 5000 κάτοικοι του ήταν όλοι Έλληνες, στο Σεβδίκιοϊ και οι 9000 κάτοικοί του ήταν επίσης Έλληνες, εκτός από τρεις Τούρκικες οικογένειες. Στο Βουρτζά με 12000 κάτοικους όλοι σχεδόν ήταν Έλληνες, και στο Χατζηλάρι επί 500 κατοίκων οι 400 ήταν Έλληνες. Η ίδια αναλογία επικρατούσε και στα περισσότερα προάστια της Σμύρνης. Έτσι οι ομογενείς των σμυρναϊκών προαστίων ιδρύουν για τη μόρφωση των παιδιών τους σχολεία και φιλεκπαιδευτικές αδελφότητες με σκοπό την συντήρηση των εκπαιδευτηρίων τους, που λειτουργούσαν μέχρι την Μικρασιατική Καταστροφή. Ελληνικά σχολεία των Σμυρναϊκών προαστίων ήταν:

•Άγιοι Ανάργυροι (Λευκαία Πηγή)

•Αγία Κυριακή

•Αγία Τριάς

•Αλάμπεη

•Βαϊρακλή

•Βουτζάς

•Γκιόζ – Τεπέ (Ενόπη)

Καραντίνα (Καλλιθέα)

•Καρατάσι (Μελαντία)

•Κοκαργιάλι (Μυρακτή)

•Κορδελιό (Περαία)

•Κουκλουτζάς

•Μερσινλή

•Μπουρνάμπασι

•Μπουρνόβας

•Ναρλίκιοϊ

•Παπά Σκάλα

•Προφήτης Ηλίας

•Σαλαχανέ (Σφακτήρια)

•Σεβδίκιοϊ

•Τομάζο

•Χατζηλάρι


Ξένα Σχολεία


Εκτός από τα ελληνικά σχολεία στη Σμύρνη, που υπερτερούσαν σημαντικότατα σε αριθμό και σε δύναμη διδασκάλων και μαθητών, λειτουργούσαν και πολλά ξένα εκπαιδευτήρια που σε μερικά αγγλικά και αμερικάνικα κυρίως φοιτούσαν πολλοί Έλληνες μαθητές. Τα ξένα στη Σμύρνη σχολεία ήταν:

•Αγγλικά

•Αμερικάνικα

•Αρμένικα

•Γαλλικά

•Γερμανικά

•Ισραηλιτικά

•Ιταλικά

•Τούρκικα


Η υπεροχή των Ελληνικών σχολείων στη Σμύρνη από όλα τα άλλα είναι καταφανής. Το 1894 η επαρχία της Σμύρνης είχε 235 σχολεία με 25.498 μαθητές και μαθήτριες. Απ’ αυτούς οι 13.332 σπούδαζαν σε ελληνικά σχολεία, 6286 σε τούρκικα, 1185 σε αρμένικα, 710 σε διαμαρτυρόμενων, 2401 σε καθολικών και 1548 σε ισραηλιτικά. Την εποχή αυτή σπούδαζαν σε ελληνικά σχολεία στη Σμύρνη 8944 μαθητές, 4931 αγόρια και 4014 κορίτσια. Σε όλα τα άλλα σχολεία σπούδαζαν 7889 μαθητές, 5889 αγόρια και 2000 κορίτσια. Και ειδικότερα: σε τούρκικα, 2716 αγόρια και100 κορίτσια, σε αρμένικα 350 αγόρια και 80 κορίτσια, σε ισραηλιτικά 1228 αγόρια και 314 κορίτσια, σε διαμαρτυρομένων 425 αγόρια και 285 κορίτσια, σε καθολικά 1178 αγόρια και 1213 κορίτσια.


Αρμοστειακό Διδασκαλείο και Γυμνάστο


Από τις πρώτες φροντίδες της Ελληνικής κυβέρνησης μετά την απελευθέρωση της Σμύρνης ήταν η ίδρυση ενός τριτάξιου διδασκαλείου αρρένων. Σκοπός του η εκπαίδευση εντοπίων δημοδιδασκάλων που θα χρησιμοποιούνταν στα κοινοτικά σχολεία των πόλεων του εσωτερικού της Μικράς Ασίας. Η ίδρυση διδασκαλείου κρίθηκε απαραίτητη γιατί το διδασκαλείο της Ευαγγελικής σχολής είχε πάψει να λειτουργεί από τα πρώτα χρόνια του Ευρωπαϊκού πολέμου. Το διδασκαλείο στεγάστηκε στο οίκημα όπου βρισκόταν το ενοριακό παρθεναγωγείο στον Άγιο Τρύφωνα και συντηρούνταν αποκλειστικά από την Ύπατη Αρμοστεία Σμύρνης. Το διδασκαλείο άρχισε να λειτουργεί τον Οκτώβριο του 1919 και σύντομα απέκτησε αξιόλογη σχολική βιβλιοθήκη, γεωγραφικούς χάρτες και πλούσιο διδακτικό υλικό.


ΑΡΜΟΣΤΕΙΑΚΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ


Την άνοιξη του 1920 ιδρύθηκε από την Ύπατη Αρμοστεία Σμύρνης κλασσικό γυμνάσιο. Κατά τις απόψεις της αρμοστείας η Ευαγγελική Σχολή δεν ήταν σε θέση με τους 900 μαθητές της 650 του κλασικού τμήματος και 250 του εμπορικού να δεχτεί και άλλους μαθητές. Για τον λόγο αυτόν ίδρυσε το «Αρμοστειακό Γυμνάσιο», που στεγάστηκε στη συνοικία της Ευαγγελίστριας.


Επίλογος


Έτσι η Σμύρνη το «έαρ της Ελλάδος» κατά την αρχαιότητα, η «αιώνια όπως η Ρώμη» κατά τον Prokesch Von Osten, η κορωνίδα της Ιωνίας, υπήρξε με τα’ αναρίθμητα εκπαιδευτήριά της ο πάμφωτος πνευματικός φάρος, που φώτιζε επί χρόνους μακρούς, όχι μόνο την ανατολή, αλλά και πολλά τμήματα της λοιπής Ελλάδας. Στα σχολεία της Σμύρνης, τους ναούς αυτούς της γνώσεως, μυριάδες ψυχές καταυγάστηκαν από το φως της μαθήσεως και μυριάδες καρδιές θερμάνθηκαν από τη φλόγα της μορφώσεως. Κάτω από τους θόλους των Ελληνικών σχολείων της Ιωνίας αντηχούσε κάθε μέρα η λειτουργία της αγίας παιδείας. Για να διαπλάσει τους χαρακτήρες, να σφυρηλατήσει τη χριστιανική ευσέβεια, να φλογίσει το εθνικό φρόνημα.


Η παιδεία – το θείο δώρο κατά τον Πλάτωνα – που αγκάλιαζε την πνευματική και ψυχική υπόσταση των ελληνοπαίδων της Ιωνίας, δεν ήταν απλώς εφόδιο σταδιοδρομίας. Ήταν για τους Σμυρναίους βίωμα και θρησκεία και πάθος. Και όταν άφηναν τα μαθητικά εδώλια, μαζί με την ψυχική εφορεία που ένοιωθαν, είχαν και την πνευματική εκείνη συγκρότηση, που τους καθιστούσε πανέτοιμους στον αγώνα της ζωής. Με την καλλιέργεια του πνεύματος, με την χριστιανοσύνη στην ψυχή, με την Ελλάδα στην καρδιά – τους τρεις αυτούς χαλύβδινους θώρακες – οι Σμυρναίοι Ελληνόπαιδες ξεκινούσαν για την πραγματοποίηση ενός φωτεινού μέλλοντος και τη δημιουργία μιας μεγάλης Ελλάδας.


☂ Επιμέλεια • Δημήτρης Τσαμπάς • Σπουδές στον Ελληνικό Πολιτισμό