Ποντιακή • Η διάλεκτος που κρατά ακέραιες αρχαίες ελληνικές λέξεις

Λέξη ιστορία, εκτός από τη γνωστή ετυμολογική της ερμηνεία, την παραγόμενη εκ του αρχαίου ρήματος «οίδα», που θα πει γνωρίζω, έχει κι άλλη μία. Και συγκεκριμένα αυτήν, που αναφέρει ο Πλάτωνας στο Μενέξενο, σύμφωνα με την οποία «ιστορία» σημαίνει το γεγονός που σταματά τη ροή. (Από το ίστησι, τρίτο πρόσωπο του ρήματος ίστημι+ρουν). Η ιστορία των Ελλήνων του Πόντου, έχει αναμφίβολα όλα εκείνα τα γνωρίσματα, που όχι μόνον σταμάτησαν, αλλά και άλλαξαν τη ροή των πραγμάτων.



Άλλωστε, η ιστορία των Ποντίων είναι εν πολλοίς κοινή με την ιστορία των Ιώνων, της Βυζαντινής και της μεταβυζαντινής εποχής. Είναι η ιστορία των αετών της Τραπεζούντας και των οπλαρχηγών του -21: Των Κομνηνών και των Υψηλάντηδων. Είναι ο ξεριζωμός, η γενοκτονία και τα δικαστήρια της Ανεξαρτησίας στην Αμάσεια. Είναι η μακραίωνη παρουσία των Ελλήνων στον ιστορικό και μαρτυρικό και Πόντο.

Είναι αλήθεια πως η ποντιακή διάλεκτος, αποκομμένη από νωρίς από τη μητροπολιτική Ελλάδα, διαφύλαξε πολλές λέξεις της αρχαίας ελληνικής ατόφιες, γιατί έμεινε ανεπηρέαστη από την κοινή νεοελληνική. Είναι επίσης αλήθεια πως οι λέξεις αυτές, όχι μόνον κοσμούν την ποντιακή, αλλά ζουν κι αναπνέουν μέσα αυτήν, μιας και υπάρχουν στο καθημερινό μας λεξιλόγιο.

Η εκπαίδευση στον Πόντο οριοθετείται επίσημα από το 1682, όταν ιδρύθηκε το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας από το Σεβαστό Κυμινίτη. Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, στην εποχή που στη μητροπολιτική Ελλάδα όλα τα ‘σκιαζε η φοβέρα και τα πλάκωνε η σκλαβιά, στον Πόντο η ελληνική παιδεία ανθούσε. Κολλέγια, σχολές, εκκλησιές και μοναστήρια με πλούσιες βιβλιοθήκες «έσωσαν» την ελληνική γλώσσα, καθώς και πλήθος από αρχαία και βυζαντινά χειρόγραφα. Να θυμηθούμε πως στη μονή της Παναγίας Σουμελά το 1873 ανακαλύφθηκε το πρώτο χειρόγραφο του έπους του Διγενή Ακρίτα.

Ο αριθμός των σχολείων, όλων των βαθμίδων που λειτουργούσαν στον Πόντο, πριν από τη Μικρασιατική Καταστροφή, ήταν περισσότερα από 1.000. Αντίστοιχη ήταν και η αύξηση του μαθητικού δυναμικού που πριν από το 1922, έφθανε τους 60.000 μαθητές.
Ακόμη, σημαντική ήταν η βοήθεια που πρόσφεραν οι Πόντιοι λογοτέχνες, που με το έργο τους κράτησαν το πολιτισμικό και το πατριωτικό φρόνημα των προγόνων μας ακμαίο. Να πούμε ότι μεταξύ των φοιτητών που πλαισίωσαν τον ιερό λόχο του Αλέξανδρου Υψηλάντη, κατά την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης το 1821, στις παραδουνάβιες περιοχές, πολλοί ήταν ποντιακής καταγωγής που σπούδαζαν στην Ευρώπη.

Χρέος της Παμποντιακής Ομοσπονδίας, των ποντιακών συλλόγων και του ΔΙ.ΣΥ.ΠΕ (Διεθνές συμβούλιο Ποντίων Ελλήνων), είναι τη γλώσσα των προγόνων μας, τη γλώσσα που μας κράτησε δεμένους με την παράδοση και τον πολιτισμό μας, να τη σώσουμε πάση δυνάμει.
Για το σκοπό αυτό χρειάζεται να ορίσουμε ένα «έτος καταγραφής» της ιστορικής μνήμης. Να καταγράψουν όλοι οι σύλλογοι τις περιοχές προέλευσης των κατοίκων τους από τον Πόντο, την τοπική ιστορία και το γλωσσικό ιδίωμα που μιλούσαν. Να προβούν κατόπιν στη συλλογή στοιχείων και στην ψηφιοποίηση φωτογραφιών, που θα αποτελέσουν βάση δεδομένων, η οποία θα αξιοποιηθεί από τους ιστορικούς της εποχής μας.

Επιπλέον να ζητηθεί από το Υπουργείο Παιδείας και δια βίου Μάθησης να ενταχθεί στο μάθημα των Νέων Ελληνικών ενότητα που θα περιλαμβάνει ένα κείμενο από κάθε ελληνική διάλεκτο.(Ποντιακή, Καππαδοκική, Τσακώνικη και Ποντιακή), έτσι ώστε να αισθάνονται οι μαθητές περήφανοι για τη γλωσσική καταγωγή τους.

Η δημιουργία πανεπιστημιακών εδρών, για τη μελέτη της ιστορίας της γλώσσας και του πολιτισμού των Ελλήνων του Πόντου, σε ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα στην Ελλάδα και το εξωτερικό, καθώς και η αύξηση της διδακτέας ύλης στα σχολεία της χώρας, βάσει των αιτημάτων της ΠΟΕ και της Διεθνούς Συνομοσπονδίας Ελλήνων Ποντίων (ΔΙ.ΣΥ.ΠΕ), είναι εκ των ων ουκ άνευ. Για τη διδασκαλία της ποντιακής διαλέκτου έχει ήδη αρχίσει μια προσπάθεια σε επίπεδο δήμων από το Σύνδεσμο Ποντίων Εκπαιδευτικών, της οποίας τα αποτελέσματα είναι ήδη θετικά κι ελπιδοφόρα. Το έργο αυτό πρέπει να συνεχισθεί, για να μην χαθεί η ποντιακή διάλεκτος. Η διάλεκτος που σώζει ακέραιες τις αρχαίες ελληνικές λέξεις….


Επιμέλεια • Δημήτρης Τσαμπάς