Ο αυστριακός μεταφραστής της «Ιλιάδας» Ραούλ Σροτ δείχνει τα Αδανα ως τόπο καταγωγής του επικού ποιητή για τον οποίο και ισχυρίζεται ότι ήταν όμηρος στην αυλή των Ασσυρίων
ΦΡΑΓΚΦΟΥΡΤΗ. Τα μάτια του δεν ήταν κλούβια ούτε νεκρά. Ο Ομηρος τα είχε πάντα ορθάνοιχτα. Και αυτό που έβλεπε γύρω του δεν ήταν μία από τις επτά ελληνικές πόλεις οι οποίες έριζαν για την καταγωγή του (Χίος, Ρόδος, Σμύρνη, Αργος, Κολοφών, Αθήνα, Σαλαμίνα της Κύπρου) αλλά τα Αδανα της Κιλικίας. Εκεί του όρισε η μοίρα να ζει τον 7ο αιώνα πΧ. ως «γραμματικός» της κυρίαρχης τότε τάξης των Ασσυρίων. Και εκεί να συγγράψει τα δύο θαυμαστά έπη του, την «Ιλιάδα» και την «Οδύσσεια». Αυτά τα αιρετικά και ανορθόδοξα ισχυρίζεται ο αυστριακός ποιητής και ιστορικός Ραούλ Σροτ στον πρόλογο νέας μετάφρασης της «Ιλιάδας» που έκανε ο ίδιος και η οποία θα κυκλοφορήσει τον ερχόμενο Μάρτιο στη Γερμανία. Η «γέννα» του προλόγου, γράφει ο ίδιος στην εφημερίδα «Frankfurter Αllgemeine Ζeitung», ήταν πιο δύσκολη από τη μετάφραση. «Επειτα από δίχρονη μεταφραστική εργασία μου έλειπε μόνο ένας μικρός πρόλογος για να βάλω τέλος στο θέμα» γράφει. «Εναν χρόνο αργότερα καθόμουν στο γραφείο χωρίς να τον έχω τελειώσει».
Ο λόγος για την αργοπορία ήταν εμφανής. «Το μόνο που ξέρουμε για τον Ομηρο είναι ένα- δηλαδή τίποτα» λέει. Επόμενο έτσι, κάθε νέα προσπάθεια της περιγραφής του να αρχίζει από το μηδέν. Ο Σροτ είχε τύχη: το «μηδέν» του ήταν η παραίνεση ενός άλλου αυστριακού ειδήμονα, του ασσυριολόγου Ρόμπερτ Ρόλινγκερ, ο οποίος του είπε: «Πηγαίνετε νακοιτάξετε λιγάκι την περιοχή της Κιλικίας». Ο Σροτ πήγε, κοίταξε και είδε φως. Η περιοχή αυτή της σημερινής Νοτιοανατολικής Τουρκίας ταίριαζε επακριβώς στις ομηρικές περιγραφές. Το υπόλοιπο ήταν απλή παρατήρηση. Ο ερασιτέχνης τοπογράφος μπήκε στη θέση του αρχαιολόγου. Και η αναζήτηση με το μάτι αποδείχθηκε πιο προσοδοφόρα από χίλιες ανασκαφές.
Η μέθοδος του Σροτ είναι η λεγόμενη «συσσωρευμένη ενόραση», ήτοι η συλλογή τόσο πολλών ενδείξεων που τελικά έχουν αξία αποδείξεως. Η εφαρμογή της έδειξε ότι η «ιστορική Τροία» του Ερρίκου Σλήμαν δεν ανταποκρίνεται με τίποτε στα γραπτά του πατέρα της λογοτεχνίας, ενώ, αντιθέτως, η περιοχή της Κιλικίας αντιστοιχεί 1: 1 στις περιγραφές του. Η Τροία του Ομήρου, προσθέτει, είναι το σημερινό τουρκικό Καράτεπε, ανατολικά της Κιλικίας, κοντά στα συριακά σύνορα. Αυτό δεν σημαίνει βέβαια ότι το Καράτεπε ήταν και ο πραγματικός τόπος διεξαγωγής του Τρωικού Πολέμου. «Ο Ομηρος πήρε έναν μύθο και πρόβαλε σε αυτόν την τοπογραφία της περιοχής όπου ζούσε» γράφει. Ετσι προσέφερε στους αναγνώστες τη δυνατότητα να ταυτίσουν τις μυθικές περιπέτειες με τη δική τους ζωή. Και η ζωή αυτή είχε σφραγιστεί παλιά από τις μάχες γύρω από το Καράτεπε ανάμεσα στα στρατεύματα του ασσύριου βασιλιά Ανσερίμπ και των ανταρτών της Κιλικίας που κράτησαν περίπου δέκα χρόνια.
Ο τόπος εργασίας του Ομήρου, τα Αδανα, θα πρέπει να είναι κατά πάσα πιθανότητα και η γενέτειρά του. Σύμφωνα με τον Σροτ, ο συγγραφέας της «Ιλιάδας» ήταν γόνος ελλήνων εποίκων στην Κιλικία, που βρισκόταν τότε υπό την κυριαρχία των Ασσυρίων. Οι τελευταίοι ανέλαβαν την εκπαίδευσή του, που συμπεριελάμβανε τη μελέτη του ασσυριακού έπους «Γκιλγκαμές». «Το ότι ο Ομηρος ήταν γραφιάςπου έμαθε την τέχνη του στις σχολές των Ασσυρίωνπροκύπτει από την επακριβή γνώση του “Γκιλγκαμές” αλλά και άλλων ασσυριακών επών, που ήταν σταθερό κομμάτι της σχολικής διδασκαλίας» γράφει. Αργότερα μπορούσε να μπαινοβγαίνει στις ασσυριακές βιβλιοθήκες για να εντοπίσει ημερομηνίες και ονόματα πόλεων, τοποθεσιών και ανθρώπων που παίζουν ρόλο στα δικά του έπη.
Η θέση του γραμματέα ήταν για εκείνη την εποχή μια νευραλγική θέση. Η κατοχή της από έναν Ελληνα δεν πρέπει όμως να ξενίζει. «Από τα ντοκουμέντα της εποχής ξέρουμε ότι οι μισοί γραφιάδες των Ασσυρίων κατάγονταν από κατεχόμενες περιοχές» γράφει ο Σροτ. Η πρόσληψη γινόταν όμως υπό όρους. Οι μη ασσύριοι γραμματείς έπρεπε, πρώτον, να ορκιστούν πίστη στους αφέντες και, δεύτερον, να γίνουν ευνούχοι. Ετσι εξηγείται και το γεγονός, λέει ο Σροτ, ότι στην «Ιλιάδα» υπάρχουν αναρίθμητες σκηνές πολεμικής βίας, όχι όμως σεξουαλικής- παρά το γεγονός ότι οι απαγωγές γυναικών και ο βιασμός τους ήταν καθημερινό φαινόμενο.
Οι Ελληνες, που ήταν μειοψηφικός πληθυσμός στην Κιλικία, όντας εκείνη την εποχή σε ανοδική φάση, βρίσκονταν σε σκληρό ανταγωνισμό με τους Ασσυρίους για την κατάκτηση της πνευματικής ηγεμονίας. Η συγγραφή της «Ιλιάδας», που περιλαμβάνει ακριβώς τον διπλάσιο αριθμό ραψωδιών από το «Γκιλγκαμές», υπηρετούσε προφανώς αυτόν τον σκοπό. Στο έπος του Ομήρου αποτυπώνονται από τη μία τα «κέρδη» των Ελλήνων από τον συγχρωτισμό τους με τους πολιτισμούς της Ανατολής, όπως η ιδέα της πόλης. Από την άλλη, όμως, και οι αδυναμίες τους, αφού, σε αντίθεση με τους Τρώες, δεν είχαν την παραμικρή οργάνωση και πειθαρχία. Το κύρος των «ταγών» τους εξηρτάτο από την εκάστοτε πολεμική επιτυχία και όχι από κάποια «υπέρτερη» κρατική ή άλλη νομιμοποίηση.
Ο Σροτ ισχυρίζεται ότι λύνει, φαινομενικά τουλάχιστον, όχι μόνο το μυστικό της καταγωγής και του έργου του Ομήρου αλλά και το αίνιγμα του ονόματός του. Ως τώρα, λέει, οι ειδικοί δεν μπορούσαν να το εντάξουν στην ελληνική γλώσσα επειδή δεν υπάρχει αντίστοιχη ετυμολογική ρίζα. Επιπλέον, η λέξη «όμηρος», αιχμάλωτος, δεν ίσχυσε ποτέ για τον συγγραφέα. Η ορθή ερμηνεία βρίσκεται έτσι μόνο αν ανατρέξει κανείς στους Φοίνικες, που χρησιμοποιούσαν για τους ποιητές τη φράση bene omerim (γιοι τραγουδιστών). «Και σήμερα ακόμη “οmar” σημαίνει τραγουδιστής» προσθέτει. Επιπλέον, μια πόλη που βρίσκεται σε συριακό έδαφος και λέγεται σήμερα Αραμανλί λεγόταν τότε «Ομερος».
Ο Ομηρος, λοιπόν, έποικος της Κιλικίας, γραφιάς των Ασσυρίων και αντί για τυφλός ραψωδός ποιητής με αετίσιο βλέμμα; Η ανατροπή είναι πλήρης. Η αποδοχή της θα αχρήστευε τις επιστημονικές απόψεις αιώνων και θα εξέθετε ανεπανόρθωτα τους εκπροσώπους τους. Τα γερμανόφωνα μέσα ενημέρωσης έχουν μυριστεί πάντως ψητό. Η «Frankfurter Αllgemeine Ζeitung» είχε το θέμα ως πρώτη είδηση στις 22 Δεκεμβρίου, η «Frankfurter Rundschau» εμφανίστηκε με τον τίτλο «Η Ευρώπη γεννήθηκε στην Τουρκία». Παρόμοια ήταν και η στάση των ειδικών. «Η σύνδεση με την Κιλικία επιτρέπει να ξανασκεφθούμε όχι μόνο τη δημιουργία του έπους αλλά και του ελληνικού πολιτισμού» λέει ο καθηγητής του Πανεπιστημίου του Ινσμπρουκ Κρίστοφ Ουλ. «Ο Ομηροςένας μαθητευόμενος των Ασσυρίων;Η ιδέα αυτή θα δώσει νέα φτερά στη συζήτηση για την ιστορικότητα του Ομήρου» προσθέτει η καθηγήτρια του Πανεπιστημίου του Ντούισμπουργκ Μπάρμπαρα Πάτσεκ. Και μόνο ο ιστορικόςΜπέρτχολτ Ζέεβαλντ συνιστά προσοχή. «Το ότι ο Σροτ έχει μια εξήγηση για όλα-ονόματα,τοποθεσίες, οπλισμούς, εκστρατείες και γλώσσες- τον καθιστά ευάλωτο» λέει. «Αλλά και γενικότερα:ο πρώτος ποιητής της Εσπερίας ένας γραφιάς των Ασσυρίων; Τόσο ακριβώς δεν θέλαμε να το ξέρουμε».
Το πώς θα αντιδράσουν οι έλληνες ιστορικοί είναι άδηλο. Το μόνο σίγουρο είναι ότι θα εξεγερθούν οι Βολισσιανοί. Οι κάτοικοι της Βολισσού, μιας ωραίας κοινότητας στη μυροβόλο Χίο, δηλώνουν κατευθείαν απόγονοι του Ομήρου. Και τώρα; Θα αφήσουν έναν κουτόφραγκο να τους τον πάρει; Να τον κάνει «τουρκόσπορο» και «ευνούχο»- με όλα τα συμφραζόμενα; Αλλόκοτη ιδέα, που θα δώσει νέα φτερά και στη συζήτηση για τον «ξένο δάκτυλο» στις αρχαιοελληνικές υποθέσεις μας.
 |
| Ο Ομηρος ραψωδός με κοινό στην γκραβούρα του Εντουαρντ Σούλερ (1874) ( Πηγή: ΑΚG/CΟRΒΙS/ΑΡΕΙRΟΝ) |
ΦΡΑΓΚΦΟΥΡΤΗ. Τα μάτια του δεν ήταν κλούβια ούτε νεκρά. Ο Ομηρος τα είχε πάντα ορθάνοιχτα. Και αυτό που έβλεπε γύρω του δεν ήταν μία από τις επτά ελληνικές πόλεις οι οποίες έριζαν για την καταγωγή του (Χίος, Ρόδος, Σμύρνη, Αργος, Κολοφών, Αθήνα, Σαλαμίνα της Κύπρου) αλλά τα Αδανα της Κιλικίας. Εκεί του όρισε η μοίρα να ζει τον 7ο αιώνα πΧ. ως «γραμματικός» της κυρίαρχης τότε τάξης των Ασσυρίων. Και εκεί να συγγράψει τα δύο θαυμαστά έπη του, την «Ιλιάδα» και την «Οδύσσεια». Αυτά τα αιρετικά και ανορθόδοξα ισχυρίζεται ο αυστριακός ποιητής και ιστορικός Ραούλ Σροτ στον πρόλογο νέας μετάφρασης της «Ιλιάδας» που έκανε ο ίδιος και η οποία θα κυκλοφορήσει τον ερχόμενο Μάρτιο στη Γερμανία. Η «γέννα» του προλόγου, γράφει ο ίδιος στην εφημερίδα «Frankfurter Αllgemeine Ζeitung», ήταν πιο δύσκολη από τη μετάφραση. «Επειτα από δίχρονη μεταφραστική εργασία μου έλειπε μόνο ένας μικρός πρόλογος για να βάλω τέλος στο θέμα» γράφει. «Εναν χρόνο αργότερα καθόμουν στο γραφείο χωρίς να τον έχω τελειώσει».
Ο λόγος για την αργοπορία ήταν εμφανής. «Το μόνο που ξέρουμε για τον Ομηρο είναι ένα- δηλαδή τίποτα» λέει. Επόμενο έτσι, κάθε νέα προσπάθεια της περιγραφής του να αρχίζει από το μηδέν. Ο Σροτ είχε τύχη: το «μηδέν» του ήταν η παραίνεση ενός άλλου αυστριακού ειδήμονα, του ασσυριολόγου Ρόμπερτ Ρόλινγκερ, ο οποίος του είπε: «Πηγαίνετε νακοιτάξετε λιγάκι την περιοχή της Κιλικίας». Ο Σροτ πήγε, κοίταξε και είδε φως. Η περιοχή αυτή της σημερινής Νοτιοανατολικής Τουρκίας ταίριαζε επακριβώς στις ομηρικές περιγραφές. Το υπόλοιπο ήταν απλή παρατήρηση. Ο ερασιτέχνης τοπογράφος μπήκε στη θέση του αρχαιολόγου. Και η αναζήτηση με το μάτι αποδείχθηκε πιο προσοδοφόρα από χίλιες ανασκαφές.
Η μέθοδος του Σροτ είναι η λεγόμενη «συσσωρευμένη ενόραση», ήτοι η συλλογή τόσο πολλών ενδείξεων που τελικά έχουν αξία αποδείξεως. Η εφαρμογή της έδειξε ότι η «ιστορική Τροία» του Ερρίκου Σλήμαν δεν ανταποκρίνεται με τίποτε στα γραπτά του πατέρα της λογοτεχνίας, ενώ, αντιθέτως, η περιοχή της Κιλικίας αντιστοιχεί 1: 1 στις περιγραφές του. Η Τροία του Ομήρου, προσθέτει, είναι το σημερινό τουρκικό Καράτεπε, ανατολικά της Κιλικίας, κοντά στα συριακά σύνορα. Αυτό δεν σημαίνει βέβαια ότι το Καράτεπε ήταν και ο πραγματικός τόπος διεξαγωγής του Τρωικού Πολέμου. «Ο Ομηρος πήρε έναν μύθο και πρόβαλε σε αυτόν την τοπογραφία της περιοχής όπου ζούσε» γράφει. Ετσι προσέφερε στους αναγνώστες τη δυνατότητα να ταυτίσουν τις μυθικές περιπέτειες με τη δική τους ζωή. Και η ζωή αυτή είχε σφραγιστεί παλιά από τις μάχες γύρω από το Καράτεπε ανάμεσα στα στρατεύματα του ασσύριου βασιλιά Ανσερίμπ και των ανταρτών της Κιλικίας που κράτησαν περίπου δέκα χρόνια.
Ο τόπος εργασίας του Ομήρου, τα Αδανα, θα πρέπει να είναι κατά πάσα πιθανότητα και η γενέτειρά του. Σύμφωνα με τον Σροτ, ο συγγραφέας της «Ιλιάδας» ήταν γόνος ελλήνων εποίκων στην Κιλικία, που βρισκόταν τότε υπό την κυριαρχία των Ασσυρίων. Οι τελευταίοι ανέλαβαν την εκπαίδευσή του, που συμπεριελάμβανε τη μελέτη του ασσυριακού έπους «Γκιλγκαμές». «Το ότι ο Ομηρος ήταν γραφιάςπου έμαθε την τέχνη του στις σχολές των Ασσυρίωνπροκύπτει από την επακριβή γνώση του “Γκιλγκαμές” αλλά και άλλων ασσυριακών επών, που ήταν σταθερό κομμάτι της σχολικής διδασκαλίας» γράφει. Αργότερα μπορούσε να μπαινοβγαίνει στις ασσυριακές βιβλιοθήκες για να εντοπίσει ημερομηνίες και ονόματα πόλεων, τοποθεσιών και ανθρώπων που παίζουν ρόλο στα δικά του έπη.
Η θέση του γραμματέα ήταν για εκείνη την εποχή μια νευραλγική θέση. Η κατοχή της από έναν Ελληνα δεν πρέπει όμως να ξενίζει. «Από τα ντοκουμέντα της εποχής ξέρουμε ότι οι μισοί γραφιάδες των Ασσυρίων κατάγονταν από κατεχόμενες περιοχές» γράφει ο Σροτ. Η πρόσληψη γινόταν όμως υπό όρους. Οι μη ασσύριοι γραμματείς έπρεπε, πρώτον, να ορκιστούν πίστη στους αφέντες και, δεύτερον, να γίνουν ευνούχοι. Ετσι εξηγείται και το γεγονός, λέει ο Σροτ, ότι στην «Ιλιάδα» υπάρχουν αναρίθμητες σκηνές πολεμικής βίας, όχι όμως σεξουαλικής- παρά το γεγονός ότι οι απαγωγές γυναικών και ο βιασμός τους ήταν καθημερινό φαινόμενο.
Οι Ελληνες, που ήταν μειοψηφικός πληθυσμός στην Κιλικία, όντας εκείνη την εποχή σε ανοδική φάση, βρίσκονταν σε σκληρό ανταγωνισμό με τους Ασσυρίους για την κατάκτηση της πνευματικής ηγεμονίας. Η συγγραφή της «Ιλιάδας», που περιλαμβάνει ακριβώς τον διπλάσιο αριθμό ραψωδιών από το «Γκιλγκαμές», υπηρετούσε προφανώς αυτόν τον σκοπό. Στο έπος του Ομήρου αποτυπώνονται από τη μία τα «κέρδη» των Ελλήνων από τον συγχρωτισμό τους με τους πολιτισμούς της Ανατολής, όπως η ιδέα της πόλης. Από την άλλη, όμως, και οι αδυναμίες τους, αφού, σε αντίθεση με τους Τρώες, δεν είχαν την παραμικρή οργάνωση και πειθαρχία. Το κύρος των «ταγών» τους εξηρτάτο από την εκάστοτε πολεμική επιτυχία και όχι από κάποια «υπέρτερη» κρατική ή άλλη νομιμοποίηση.
Ο Σροτ ισχυρίζεται ότι λύνει, φαινομενικά τουλάχιστον, όχι μόνο το μυστικό της καταγωγής και του έργου του Ομήρου αλλά και το αίνιγμα του ονόματός του. Ως τώρα, λέει, οι ειδικοί δεν μπορούσαν να το εντάξουν στην ελληνική γλώσσα επειδή δεν υπάρχει αντίστοιχη ετυμολογική ρίζα. Επιπλέον, η λέξη «όμηρος», αιχμάλωτος, δεν ίσχυσε ποτέ για τον συγγραφέα. Η ορθή ερμηνεία βρίσκεται έτσι μόνο αν ανατρέξει κανείς στους Φοίνικες, που χρησιμοποιούσαν για τους ποιητές τη φράση bene omerim (γιοι τραγουδιστών). «Και σήμερα ακόμη “οmar” σημαίνει τραγουδιστής» προσθέτει. Επιπλέον, μια πόλη που βρίσκεται σε συριακό έδαφος και λέγεται σήμερα Αραμανλί λεγόταν τότε «Ομερος».
Ο Ομηρος, λοιπόν, έποικος της Κιλικίας, γραφιάς των Ασσυρίων και αντί για τυφλός ραψωδός ποιητής με αετίσιο βλέμμα; Η ανατροπή είναι πλήρης. Η αποδοχή της θα αχρήστευε τις επιστημονικές απόψεις αιώνων και θα εξέθετε ανεπανόρθωτα τους εκπροσώπους τους. Τα γερμανόφωνα μέσα ενημέρωσης έχουν μυριστεί πάντως ψητό. Η «Frankfurter Αllgemeine Ζeitung» είχε το θέμα ως πρώτη είδηση στις 22 Δεκεμβρίου, η «Frankfurter Rundschau» εμφανίστηκε με τον τίτλο «Η Ευρώπη γεννήθηκε στην Τουρκία». Παρόμοια ήταν και η στάση των ειδικών. «Η σύνδεση με την Κιλικία επιτρέπει να ξανασκεφθούμε όχι μόνο τη δημιουργία του έπους αλλά και του ελληνικού πολιτισμού» λέει ο καθηγητής του Πανεπιστημίου του Ινσμπρουκ Κρίστοφ Ουλ. «Ο Ομηροςένας μαθητευόμενος των Ασσυρίων;Η ιδέα αυτή θα δώσει νέα φτερά στη συζήτηση για την ιστορικότητα του Ομήρου» προσθέτει η καθηγήτρια του Πανεπιστημίου του Ντούισμπουργκ Μπάρμπαρα Πάτσεκ. Και μόνο ο ιστορικόςΜπέρτχολτ Ζέεβαλντ συνιστά προσοχή. «Το ότι ο Σροτ έχει μια εξήγηση για όλα-ονόματα,τοποθεσίες, οπλισμούς, εκστρατείες και γλώσσες- τον καθιστά ευάλωτο» λέει. «Αλλά και γενικότερα:ο πρώτος ποιητής της Εσπερίας ένας γραφιάς των Ασσυρίων; Τόσο ακριβώς δεν θέλαμε να το ξέρουμε».
Το πώς θα αντιδράσουν οι έλληνες ιστορικοί είναι άδηλο. Το μόνο σίγουρο είναι ότι θα εξεγερθούν οι Βολισσιανοί. Οι κάτοικοι της Βολισσού, μιας ωραίας κοινότητας στη μυροβόλο Χίο, δηλώνουν κατευθείαν απόγονοι του Ομήρου. Και τώρα; Θα αφήσουν έναν κουτόφραγκο να τους τον πάρει; Να τον κάνει «τουρκόσπορο» και «ευνούχο»- με όλα τα συμφραζόμενα; Αλλόκοτη ιδέα, που θα δώσει νέα φτερά και στη συζήτηση για τον «ξένο δάκτυλο» στις αρχαιοελληνικές υποθέσεις μας.
tovima.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου